Το άγχος είναι ένα πολύ έντονο και δυσάρεστο συναίσθημα. Δεν είναι τυχαίο ότι συνοδεύεται από φυσικά συμπτώματα, όπως ρίγη, ιδρώτα, αίσθημα πνιγμού, συχνοουρία, διάρροια ή εμετό και από ψυχική άποψη από ένα αίσθημα ανησυχίας ή παράλυσης.
Διαφέρει από τον φόβο διότι ο κίνδυνος στο άγχος είναι υπερτιμημένος ή φανταστικός. Στην πραγματικότητα στις αγχώδεις νευρώσεις το άτομο δεν συνειδητοποιεί την επικίνδυνη κατάσταση, από την οποία προσπαθεί να απομακρυνθεί ψυχικά. Πολύ πριν τον υποτιθέμενο κίνδυνο υπάρχει έκλυση άγχους και το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με την δυσάρεστη κατάσταση του άγχους ξεφεύγοντας ψυχολογικά από την συνειδητοποίηση του κινδύνου.
Οι άμυνες
Η πρώτη άμυνα είναι η εκλογίκευση. Το αγχώδες άτομο θεωρεί το άγχος του απόλυτα φυσιολογικό αναλόγως του κινδύνου. Μια αγχώδης μητέρα αγωνιά υπερβολικά για το παιδί της αδιάφορο αν ομολογεί το άγχος της ή το ερμηνεύει σαν δικαιολογημένο φόβο και δυσκολεύεται να διακρίνει τους πραγματικούς κινδύνους της παιδικής ηλικίας.
Ακολουθεί η άρνηση. Η άρνηση δεν επιτρέπει την συνειδητοποίηση του άγχους και τα συμπτώματα, που βγαίνουν στην επιφάνεια είναι τα φυσικά συμπτώματα του φόβου. Πολλές φορές τα άτομα, που διακατέχονται από έντονο άγχος προσπαθούν συνειδητά να το αντιμετωπίσουν και να βρεθούν αντιμέτωποι με τις φοβίες τους, π.χ. ένα άτομο που τρέμει το ύψος ανεβαίνει σε μια πολύ υψηλή γέφυρα.
Η τρίτη μέθοδος είναι ο κατευνασμός του άγχους με δραστηριότητες που απομακρύνουν το άτομο από το άγχος και του εξασφαλίζουν μια ηρεμία. Το κριτήριο των υποκατάστατων συμπεριφορών είναι πάντα η υπερβολή. Υπερβολική κατανάλωση ποτού, ή εργασιομανία ή υπερβολική διασκέδαση και απόσπαση.
Η τέταρτη μέθοδος είναι η πιο ριζική. Πριν ακόμα την έκλυση άγχους το άτομο αποφεύγει κάθε σκέψη ή αίσθημα που μπορεί να δημιουργήσει άγχος. Η τελευταία αυτή μέθοδος οδηγεί αρκετές φορές σε αναστολή. Η αναστολή έγκειται στην ανικανότητα να αισθανθούμε ή να σκεφτούμε ή ακόμα και να επιχειρήσουμε ενεργητικά οτιδήποτε μπορεί να οδηγήσει σε άγχος. Για να αποφύγουμε το άγχος αποφεύγουμε την δραστηριότητα ή ακόμα και την σκέψη. Εννοείται ότι αυτή η μέθοδος είναι και η πιο καταστροφική. Το άτομο απομακρύνεται από την επιθυμία του και την ικανοποίηση του. Πορεύεται στη ζωή του με υποκατάστατα και στο τέλος χάνει τον εαυτό του.
Η ιστορία
Η ιστορία αφορά τον Νίκο. Ο Νίκος είναι είκοσι οκτώ χρόνων, και έχει τρία αδέλφια μεγαλύτερα και ένα μικρότερο. Η αιτία της επίσκεψης του ήταν η αδυναμία του να αρνηθεί οτιδήποτε του ζητούσαν. Έλεγε πάντα “Ναι” ανεξάρτητα από την προσπάθεια, που έπρεπε να καταβάλει, για να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Μολονότι, όπως μου είπε ο ίδιος αυτό αφορούσε αρχικά την οικογένεια του, η συμπεριφορά του αυτή επεκτάθηκε και στο επαγγελματικό του περιβάλλον και στις προσωπικές σχέσεις του. Μου εξήγησε χαμογελώντας ότι του άρεσε να είναι αγαπητός και να εξυπηρετεί τους άλλους εφόσον είχαν την ανάγκη του. Στην ερώτηση μου εάν αυτό τον κούραζε ή τον εξαντλούσε μου απάντησε ότι δεν είχε πρόβλημα, παρόλο που μερικές φορές θα προτιμούσε να κάνει κάτι διαφορετικό.
Αναρωτήθηκα φωναχτά για τον λόγο της επίσκεψης. Αφού δεν είχε πρόβλημα, δεν έβλεπα τον λόγο της επίσκεψης. Η απάντηση ήταν ότι ένας φίλος του, του είπε να επισκεφτεί ένα ψυχολόγο γιατί δεν ήταν φυσιολογικό να λέει πάντα “Ναι”.
Με τον Νίκο βρεθήκαμε δέκα φορές. Είχε τελείως συμφιλιωθεί με την υποχωρητικότητα του και δεν μπορούσε να βρει για τον εαυτό του άλλο τρόπο συμπεριφοράς. Ακόμα και στο ενδεχόμενο να πει ένα μικρό “ Όχι” γέμιζε άγχος. Νόμιζε ότι θα τον απορρίψουν, θα γίνει πολύ δυσάρεστος και θα χάσει την αγάπη και την προτίμηση των φίλων του.
Ο Νίκος είχε κάνει ήδη την επιλογή του. Η υποχωρητικότητα του ήταν ο τρόπος ζωής του και η μέθοδος του να κατευνάζει το άγχος της απόρριψης και της μοναξιάς.
Το μοναδικό βήμα που κάναμε παρέα ήταν να αναγνωρίσει ότι είχε και ο ίδιος ανάγκες και επιθυμίες και ότι σε μερικές περιπτώσεις θα μπορούσε να τις διεκδικήσει. Πειραματίστηκε και διατύπωσε μερικές επιθυμίες του μένοντας έκπληκτος με την άρνηση των άλλων να τις ικανοποιήσουν.
Χαιρετηθήκαμε και με ένα χαμόγελο με διαβεβαίωσε ότι θα συνέχιζε τον πειραματισμό και ίσως κάποτε να κατάφερνε να πει “Όχι”.
Τον άκουσα επιφυλακτικά. Όταν επιτύχουμε να ξορκίζουμε το άγχος μας, πληρώνουμε το τίμημα και συμβιβαζόμαστε με ελάχιστα. Ίσως για μια ζωή, εκτός αν ο συμβιβασμός ανατραπεί από την πραγματικότητα. Τότε χρειάζεται θάρρος για να αλλάξουμε. Είναι η τελική αναγκαστική επιλογή μπροστά στην πραγματικότητα. Το θάρρος βοηθά, η ονομασία του κινδύνου που οδηγεί στο άγχος περισσότερο.