Οι αξίες αντιπροσωπεύουν όλα εκείνα τα σημαντικά για τον άνθρωπο πραγματικά ή φανταστικά αντικείμενα και φαινόμενα που το άτομο αξιολογεί, επιλέγει και χρησιμοποιεί. Οι αξίες δεν είναι ούτε υποκείμενα, ούτε αντικείμενα αλλά είναι η σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Οι αξίες είναι η αρχή, το κριτήριο για τις επιλογές του ανθρώπου.
Οι αξίες και οι συγκρούσεις
Όταν οι αξίες αποκτούν προσωπικό χαρακτήρα, αξιολογούνται βαθύτατα, καθοδηγούν την ενέργεια και μετατρέπονται σε πεποιθήσεις. Η διαμόρφωση των πεποιθήσεων συνδέεται άρρηκτα με την δραστηριότητα του ανθρώπου. Υπάρχουν όμως και αξίες πιο δομικές. Αυτές που καθορίζουν το ιδεώδες στη συνείδηση μας ή αλλιώς τι πρόσωπο θέλουμε να γίνουμε. Οι αξίες αυτές έχουν βάθος και δεν είναι πάντα συνειδητές. Γίνονται συνειδητές βλέποντας και αξιολογώντας εκ των υστέρων τις επιλογές και τις πράξεις μας. Το βάθος των αξιών του ιδεώδους ανάγεται στην παιδική ηλικία όπου με τις ταυτίσεις και τις μιμήσεις αλλά και τις υπαγορεύσεις του περιβάλλοντος αφομοιώνονται και γίνονται μύχιες και δυσδιάκριτες. Όταν οι αξίες συγκρούονται η προσωπικότητα οδηγείται σε σύγκρουση με τον εαυτό της και το περιβάλλον και τότε καλούμαστε να διαπραγματευτούμε τις αξίες αφού πρώτα τις αναγνωρίσουμε και τις ονομάσουμε.
Οι αξίες στο παρελθόν
Η Ματίνα είναι θυγατέρα μιας πολυμελούς οικογένειας. Η σειρά γέννησης της είναι ενδιάμεση, ανάμεσα σε τέσσερις αδελφές που προηγούνται και τρεις που έπονται. Συμπιεσμένη ανάμεσα σε τόσες προηγούμενες και επόμενες γεννήσεις ακόμα και το να βρει ένα άτομο να εκφράσει μια ανάγκη της ήταν δύσκολο. Τα παιδιά μεγάλωναν διεκδικώντας το καθένα τον χώρο του, τόσο τον ψυχικό όσο και τον πραγματικό. Η φροντίδα και η τρυφερότητα δεν ήταν εύκαιρες αλλά περιζήτητες από όλες και για όλες.
Οι αξίες σε αυτή την οικογένεια, που είχε μεγάλη ανάγκη πειθαρχίας, καλλιεργούνταν με δυσκολία. Η μάνα έκανε μεγάλες προσπάθειες να αναθρέψει τα παιδιά της παραβλέποντας την αξιοπρέπεια και την υπερηφάνεια. Χρησιμοποιούσε το ψεύδος, δική της έκφραση “την διπλωματία” προκειμένου να παρακάμψει τις αντιρρήσεις του συζύγου της. Η επιβίωση για την ίδια ήταν το ζητούμενο. Ο πατέρας ήταν πολύ αξιοπρεπής, ένας άνθρωπος του καθήκοντος και καλοσυνάτος. Φρόντιζε πολύ την οικογένεια του μέσα από την ακεραιότητα και την κοινωνική ευπρέπεια, που ήταν οι αξίες του.
Η Ματίνα καταλάβαινε την διαφορά. Επί πολλά χρόνια πάλευε με τον εαυτό της. Όταν η πλάστιγγα έγερνε στην πλευρά του πατέρα, η αγάπη της μάνας έκανε φτερά. Την αποκαλούσε αδύναμη και ανίκανη να πάρει την ζωή της στα χέρια της. Με τον τρόπο της για πολλά χρόνια την τιμωρούσε. Όταν όμως η ίδια αποφάσιζε να εκμεταλλευτεί τις καταστάσεις και να φερθεί με τον τρόπο της μητέρας, η συνείδηση της την τιμωρούσε και δεν ανεχόταν τον εαυτό της.
Οι αξίες στο παρόν
Με τα χρόνια και με τις συγκρούσεις ήρθαν και οι επιλογές. Ο σύζυγος της ήταν επαγγελματίας πολύ επιτυχημένος και προσέφερε πολλά στην οικογένεια του. Η Ματίνα ήταν πολύ αφοσιωμένη στην οικογένεια της και τα δύο αγόρια της. Όταν τα παιδιά πήγαν Δημοτικό, η Ματίνα επέστρεψε στην εργασία της. Όλα ήταν τακτοποιημένα αλλά αργότερα αισθανόταν “ότι κάτι διέφευγε, δεν ήταν ήρεμη”, όπως μου είπε μερικά χρόνια μετά. Αυτό που η Ματίνα δεν είδε, αυτό που αγνόησε, ήταν “η εμπορική διπλωματία” του συζύγου της. Για άλλη μια φορά στη ζωή της βρέθηκε να παραγνωρίζει το ψεύδος και να κλείνει τα μάτια απέναντι στα γεγονότα.
Η οικογένεια της απέφυγε την οικονομική καταστροφή αλλά οι ψευδαισθήσεις της Ματίνας κατέρρευσαν. Αποδέχτηκε και αναγνώρισε εκ των υστέρων ότι ο σύζυγος της εφάρμοζε στην εργασιακή ζωή του την “ διπλωματία” της μητέρας της, συμπεριφορά που νόμιζε ότι δεν την αφορούσε γιατί μολονότι οι αξίες της ήταν διαφορετικές, δεν ήταν αντίθετες. «Το ανεχόμουν, μου είπε, και το ξεχνούσα. Σαν να μην υπήρχε, σαν να ήταν διαφορετικός στην εργασία του και διαφορετικός στην οικογένεια του, μολονότι αναγνώριζα την ομοιότητα με τις αξίες της μητέρας μου».
Η ψυχοθεραπεία
Η Ματίνα τώρα ερευνά τον εαυτό της. Πιάνει το νήμα από την αρχή. Κοπιάζει να διακρίνει στο παρελθόν αυτό που χάθηκε. Αναλαμβάνει την ευθύνη, αναγνωρίζει την σύγκρουση και επιθυμεί να επανορθώσει χωρίς να δικαιολογήσει. Ατενίζει μια ζωή, που δεν υπάρχει αλλά που θα μπορούσε να υπάρξει αν οι αξίες της δεν είχαν παραμεριστεί και παραβιαστεί από την ίδια. Δεν καταφεύγει στον εφησυχασμό και αντιλαμβάνεται ότι οι πράξεις έχουν συνέπειες. Η ενοχή και το νόημα βρίσκουν τη θέση τους στη ζωή της. Αισθάνεται χρέος να πράξει “το δικό της σωστό ”. Ίσως επειδή τώρα δεν είναι μόνη της. Υπάρχουν τα παιδιά της. Αυτά τώρα έχουν σημασία. Την μόνη και μεγάλη σημασία για την ίδια.
Επίλογος
Ο άνθρωπος φτιάχνεται διαλέγοντας την ηθική του και η πίεση των περιστάσεων είναι τέτοια ώστε δεν μπορεί να μην διαλέξει μια ηθική. Προτού να ζήσουμε, η ζωή δεν είναι τίποτα, σε εμάς εναπόκειται να της δώσουμε ένα νόημα και η αξία δεν είναι τίποτα άλλο παρά αυτό το νόημα που διαλέγουμε να της δώσουμε.
