Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή περιλαμβάνει τις ιδεοληψίες και/ή τους ψυχαναγκασμούς. Οι ιδεοληψίες αφορούν σε επίμονες και επαναλαμβανόμενες ιδέες ή εικόνες που βιώνονται ως παρείσακτες και δημιουργούν έντονο άγχος. Οι ψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που στοχεύουν στο να μειώσουν ή να εξαφανίσουν το άγχος.
Ιδεοληψίες
Οι πιο συνηθισμένες σχετίζονται με την μόλυνση ή την μετάδοση κάποιας αρρώστιας, με επαναλαμβανόμενες αμφιβολίες, και με την ανάγκη να είναι τα πράγματα σε συγκεκριμένη σειρά. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι και η υπερβολική αηδία σχετίζεται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Ψυχαναγκασμοί
Οι ψυχαναγκαστικές πράξεις μπορούν να πάρουν πολλές μορφές και δε συνδέονται με την ιδέα, που προσπαθούν να εμποδίσουν. Οι ιδεοληψίες αποσπούν το άτομο από το να συγκεντρωθεί σε γνωστικές πράξεις ενώ οι ψυχαναγκαστικές πράξεις επεμβαίνουν στη ζωή του και δημιουργούν σοβαρές δυσκολίες στις σχέσεις και στην επαγγελματική του σταδιοδρομία.
Η ιστορία της Νίκης
Η Νίκη είναι δεκαοκτώ χρόνων και δίνει δεύτερη χρονιά εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο. Την πρώτη φορά δεν πέρασε για λίγες μονάδες στην Αθήνα και οι γονείς της δεν μπορούν οικονομικά να υποστηρίξουν την φοίτηση της σε άλλη πόλη της Ελλάδας. Η Νίκη είναι το μεγαλύτερο παιδί μιας πολυμελούς οικογένειας και αισθάνεται άγχος και ενοχή, διότι η αποτυχία της την πρώτη χρονιά επιβάρυνε τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Η μητέρα της ήταν εκείνη, που με πήρε τηλέφωνο για να κανονίσουμε συνάντηση με την Νίκη. Στην επικοινωνία μας μου ανέφερε ότι ήταν σίγουρη ότι η περυσινή αποτυχία της κόρης της οφείλεται στο άγχος της, το οποίο και την αποδιοργανώνει.
Η πρώτη αποτυχία
Στη πρώτη συνεδρία μας η Νίκη ανέφερε μεγάλο άγχος, το οποίο την εμπόδιζε να κοιμηθεί. Μου είπε επίσης ότι πέρυσι δύο μήνες πριν τις εξετάσεις την έπιασε μια μανία, που δεν μπορούσε να εξηγήσει, να καθαρίζει δέκα φορές την ημέρα το γραφείο της. Επίσης ότι αηδίαζε με συγκεκριμένα φαγητά, συναίσθημα που δεν είχε πριν. Στην ερώτηση μου εάν είχε και περίεργες σκέψεις το αρνήθηκε. Είπε όμως ότι κυριαρχούσε η σκέψη της αποτυχίας και το άγχος. Όταν καθάριζε το γραφείο της, το άγχος δεν υποχωρούσε αλλά έπρεπε κάτι να κάνει για να το αντέξει. Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων τα συμπτώματα υποχώρησαν και για περίπου ένα χρόνο δεν παρουσίασε άλλους ψυχαναγκασμούς.
Το άγχος της Νίκης και οι ψυχαναγκασμοί
Ενώ οι ψυχαναγκασμοί υποχώρησαν μετά την αποτυχία, επανήλθαν τώρα που η Νίκη βρίσκεται αντιμέτωπη με την δεύτερη προσπάθεια εισαγωγής της στο Πανεπιστήμιο. Ξεκίνησε πάλι να καθαρίζει μετά μανίας το χώρο της, δραστηριότητα, στην οποία ξοδεύει πολύ χρόνο και λείπει από την μελέτη της. Επίσης σταμάτησε πάλι να τρώει διάφορα φαγητά διότι τα αηδιάζει. Με την Νίκη είπαμε πολλά, προσπαθώντας να ανακαλύψουμε μαζί την προέλευση του υπερβολικού άγχους, που αποδιοργανώνει τη συμπεριφορά της. Μετά από πολλά ‘δεν ξέρω’ και δεν ‘έχω ιδέα’ παρουσιάστηκαν ξεκάθαρα δύο προβλήματα στη μελέτη της, που η ίδια θεωρούσε αξεπέραστα. Το ένα ήταν πρόβλημα γνώσης, καθώς είχε πολλά κενά μάθησης στο συγκεκριμένο μάθημα και απαιτείτο επειγόντως ενίσχυση πέραν του φροντιστηρίου. Το άλλο ήταν πρόβλημα μεθόδου και αφορούσε τον τρόπο προσέγγισης και οργάνωσης της μελέτης της στο συγκεκριμένο μάθημα.
Στη δεύτερη συνεδρία συζητήσαμε τον συνολικό τρόπο οργάνωσης της μελέτης της και το άγχος της είχε υποχωρήσει αισθητά. Οι ψυχαναγκασμοί είχαν περιοριστεί ή τουλάχιστον ήταν ελεγχόμενοι και δεν την αποδιοργάνωναν. Στο τέλος της δεύτερης συνεδρίας φάνηκε σαφώς ότι η Νίκη είχε και πάλι τον έλεγχο της κατάστασης και ξεκίνησε να οργανώνει καλύτερα τη μελέτη της .
Η ελάττωση των ψυχαναγκασμών και η προσέγγιση στην κρίση
Η Νίκη είχε ανάγκη ένα πλάνο για να διαχειριστεί την αντικειμενικά αγχώδη κατάσταση που αντιμετώπιζε. Ήταν ικανή να προσεγγίσει τις αιτίες του άγχους και να αναγνωρίσει την αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς της. Επίσης είχε σαφώς την δύναμη να δεσμευτεί στο πλάνο της και να αναλάβει την ευθύνη υλοποίησης του. Ήταν ένα πολύ δύσκολο καθήκον που η υλοποίηση του στηρίχτηκε στην ελάττωση του άγχους, ώστε να αποκτήσει εκ νέου νόημα η συμπεριφορά και οι ψυχαναγκασμοί.
Ψυχαναγκασμοί και Ψυχοθεραπεία
Για τις εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο φαίνεται η προσέγγιση αυτή να είναι αρκετή, δεδομένου του περιορισμένου χρόνου, που είναι αναγκαίος για την μελέτη της. Μετά τα αποτελέσματα ίσως η Νίκη αποφασίσει να δεσμευτεί σε Ψυχοθεραπεία με μεγαλύτερη διάρκεια και να αντιμετωπίσει την αγχώδη διαταραχή γενικότερα στη ζωή της. Ίσως πάλι να αποφασίσει διαφορετικά. Η Νίκη διαθέτει ικανότητα δέσμευσης και ισχυρή αποφασιστικότητα. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά εμπλουτίζουν την προσωπικότητα της και την βοηθούν να υπερβαίνει τις δυσκολίες. Ο χαρακτήρας την συνδράμει στην οργάνωση της ζωής της και η αποδιοργάνωση λόγω του άγχους αντιμετωπίζεται από την ίδια με επίγνωση των δυνατοτήτων της. Γενικότερα ο χαρακτήρας εκθέτει ή προφυλάσσει το άτομο. Είναι η δύναμη ακόμα και στην Ψυχοθεραπεία. Αυτό όμως που είναι σημαντικό είναι το προσωπικό αίτημα: Η Νίκη μπορεί να οργανώνει την ζωή της με ένα μέτριο άγχος. Η αντιμετώπιση του άγχους όμως της στερεί τον αυθορμητισμό και την ικανοποίηση. Δεν δύναται να διακρίνει την διέγερση από το άγχος. Η διέγερση είναι μια ανάγκη που συναντά την επιθυμία ενώ το άγχος στραγγίζει και αφαιρεί την επιθυμία από τον ψυχισμό. Εάν η ελάττωση των ψυχαναγκασμών και το μέτριο άγχος είναι το αίτημα, μια αντιμετώπιση στην κρίση είναι αρκετή. Εάν η ‘επιθυμία στη ζωή’ είναι το αίτημα, τότε η Νίκη χρειάζεται πολύ περισσότερα.
